W przededniu decyzji o zniesieniu systemu pańszczyźnianego na wsi, toczyły się w sądach sprawy o zniesienie zależności poddańczej i przywrócenie praw stanu mieszczańskiego wnoszone przez świadomych swej przeszłości mieszczan Kojdanowa, Rakowa, Iwieńca i innych miast i miasteczek. To co uprzednio władze rosyjskie popierały - uznając mieszczan uprawiających ziemię pod miastem - za chłopów - teraz wobec uzmysłowienia sobie archaiczności tego ustroju, chętnie znosiły, przywracały dawne prawa podnoszone przez reprezentacje mieszczan iwienieckich, rakowskich, kojdanowskich, .... Skutki sądowego rozstrzygnięcia z początku 1861 r. były pozytywne dla obu stron. W następnych latach widzimy zgodne współdziałanie mieszczan  iwienieckich i właścicielki Iwieńca Elżbiety Plewakowej, wdowy po Jakubie Plewako.

Dla nas obecnie, w XXI wieku bezcenne jest to świadectwo zaangażowania PATRYCJATU IWIENIECKIEGO, najbardziej świadomej i aktywnej  części mieszczan iwienieckich. Warto zapamiętać nazwiska tych rodów, wciąż obecne w Iwieńcu XXI wieku, tak jak w XIX wieku, a często i XVIII a nawet XVI wieku (nazwisko Czertowicz). Lektura poniższego opracowania pozwala poznać i lepiej zrozumieć przeszłość Iwieńca w XIX wieku.

Stanisław Jan Plewako

Sprawa o odzyskanie wolności od poddańczej zależności
od ziemianina Plewaki, właściciela miasteczka Iwieńca
11.12.1853 - 30.10.1867 r."
opracował Walenty Kaleczyc na podstawie: НИАБ Ф.146-2-1392

Proszą odzyskujący wolność i prawa mieszczańskie
od poddańczej zależności od ziemianina Jakuba Plewako
mieszkańcy miasteczka Iwieńca powiatu mińskiego

Z powodu nieuwzględniania bezustannych skarg całej społeczności naszych współbraci żyjących w miasteczku Iwieniec przez ziemianina Jakuba Plewakę, niezgodnego z prawem obrócenia naszych starych mieszczańskich praw w poddańczą zależność, nałożenia niewspółmiernych opłat pieniężnych pod różnymi tytułami na swoją korzyść, wnoszenie nierzadkich spraw karnych za niesprawiedliwe oskarżanie naszych współbraci o nieposłuszeństwo ziemiańskiej władzy,

my wnioskodawcy przekonani na podstawie zgromadzonych dokumentów, że naszym przodkom zawsze przysługiwały prawa, właściwe stanowi mieszczańskiemu, nigdy chłopskich powinności nie wykonywali a poprzednicy ziemianina Jakuba Plewaki właściciela miasta Iwieńca otrzymywali tylko czynszowe opłaty za ziemię i pewne umiarkowane powinności od mieszkańców miasteczka

...niesprawiedliwie zostaliśmy przeniesieni ze stanu mieszczańskiego w stan zależności poddańczej na podstawie spisu rewizyjnego za właściciela ziemskiego Jakuba Plewaki, dla uwolnienia siebie od nieprawidłowej zależności rozpoczęliśmy dochodzenie o wolność wnioskiem złożonym w mińskim sądzie powiatowym 4 i 13 grudnia 1852 r. ...

Zobowiązanie (s. 39-39 obj.)
1854 r. grudnia 10 dnia my niżej znający pismo własnoręcznie, a niepiśmienni przez uproszczonego podpisującego mieszkańcy miasteczka Iwieńca włościanie w tym, że wyrok mińskiej izby sądu cywilnego z dnia 17 maja tegoż 1854 r. za № 2115 w sprawie rozstrzygnięcia złożonego przez nas 4 i 13 grudnia 1852 r. podania w sprawie odzyskania wolności od władzy ziemianina Jakuba Plewaki, przy orzeczeniu Mińskiego Sądu Ziemskiego z 31.10. pod № 3212 w następstwie pod tym numerem przedstawił nam woźny 2 stanu mińskiego powiatu w obecności jego był ogłoszony co podpisem naszym potwierdzony.

Karol Pupko syn Franciszka, Marcin Marcinkiewicz syn Grzegorza, Jan Sobolewski syn Jakuba, Jan Mikucki syn Jana, Michał Filipowicz syn Piotra, Józef Murawski syn Szymona, Wincenty Mikucki syn Jana, Antoni Mikucki syn Jana, Józef Sudaniewicz syn Michała, Antoni Warakso syn Jerzego, Piotr Moraczewski syn Józefa, Wincenty Czertowicz syn Mateusza, Jan Achrem syn Józefa, Wincenty Butarewicz syn Antoniego, Michał Krot syn Andrzeja, Toczko ....

...Jan Podlipski syn Krzysztofa, Michał Butarewicz syn Michała, Wincenty Kruhliński, Mikołaj i Marcin Burak, Józef Mołczanowicz,
Antoni Sosnowski, Tomasz Kozakiewicz, Antoni Rymka, Franciszek Szydłowski, Kazimierz Makowski syn Michała...

....Dokument zezwolenia wystawiony przez hrabiego Jerzego Sołłohuba w 1775 r. obywatelowi miasteczka Iwieńca Tadeuszowi Piotrowskiemu, mieszczanom Michałowi Toczko i Adamowi Mikuckiemu. Przedłożyli Inwentarz z 1784 r. potwierdzający wolne nasze pochodzenie, a przy sporządzaniu jego przez sąd taksatorsko - eksdywizyjny nazwano przodków naszych mieszczanami, a Iwieniec miastem ...

str. 89 ob.-90:.
... Z wymienionego postanowienia mińskiego sądu powiatowego widać, że przodkom odzyskujących obecnie wolność mieszkańców miasta Iwieńca rzeczywiście posługiwały prawa mieszczan, co potwierdza nie tylko wyrok Trybunału z 12.08.1608 r. .... ale również 24 zeznania złożone pod przysięgą potwierdzające ich stan mieszczański .

Po rewizjach 1795, 1811, 1816 r. mieszczanie iwienieccy zostali przypisani jako poddani chłopi.

Adwokat właścicielki ziemskiej Elżbiety Plewako córki Andrzeja - szlachcic Dominik Pruszak syn Józefa

odzyskało wolność 275 dusz płci męskiej
... Wyrokiem izby karnej i cywilnej tegoż sądu z 30.12. 1860 r. przedstawiono im prawa do wyboru rodzaju trybu życia wolnego płatnika podatków i uznać ich za wolnych ludzi ...

Myślę, że wśród obywateli szukających wolności była też i drobna szlachta: Waraksa, Szydłowski, Piotrowski, Makowski, Sobolewski, Burak (Buraczewski), Filipowicz, Sosnowski...

opublikowano 23 Października 2011, 09:11:23

opracował Walenty Kaleczyc

tłumaczenie Zbigniew Wołocznik

adjustacja  Stanisław J. Plewako
zmodyfikowano: 2 grudnia 2015 r.