Wyrok Sądu Taksatorskiego i Eksdywizdorskiego z 8-X-1784 r.
podstawowym źródłem do poznania miejscowości i ludzi

Hrabstwa Iwienieckiego

Do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie trafił z archiwum rodzinnego mińskiej rodziny Walickich dokument o kapitalnym znaczeniu dla poznania miejscowości i ludzi Hrabstwa Iwienieckiego u schyłku I Rzeczypospolitej  - obszerny dekret w procesie eksdywizyjnym, czyli zaspokojeniu wierzycieli  z majątku dłużnika, w tym przypadku przedwcześnie zmarłego dziedzica Hrabstwa Iwienieckiego, posła na Sejm 1776 roku - Jerzego Sołłohuba (1751-1777), starosty ejszyskiego. Procesem objęte są dobra dziedziczki hrabstwa - wówczas 7-letniego dziecka - Józefy Sołłohubówny (1777-1828). Oczywiście działali w jej imieniu prawni opiekunowie i ich plenipotenci.

Udostępnienie tego obszernego rękopisu w pracowni naukowej to szansa na przepisanie dokumentu (co zostało już przez nas dokonane ) i następnie wprowadzenie istotnych informacji do "obiegu naukowego". Naukowa publikacja tego dokumentu źródłowego jest już  przygotowywana. Wielu mieszkańców współczesnego Iwieńca i innych miejscowości wchodzących w skład Hrabstwa Iwienieckiego znajdzie - zapewne nieoczekiwanie - swoich XVIII-wiecznych przodków, ich status stanowy i role w społeczeństwie w końcowym okresie ustroju feudalnego, zakonserwowanego jeszcze na kilkadziesiąt lat z powodu upadku I Rzeczypospolitej (do zniesienia poddaństwa w marcu 1861/1863 r.).

Dokument przynosi również dane o kapitalnym znaczeniu dla oceny stosunków ekonomicznych - cen produktów w ówczesnych jednostkach monetarnych (od dołu idąc szeląg, grosz, złoty polski, talar, czerwony złoty czyli dukat. Kiedy ówczesną siłę nabywczą szeląga oceniam w przybliżeniu na równowartość dzisiejszej złotówki (PLN), to siła nabywcza ówczesnego grosza (3 szelągi) wynosiła około 0,72 euro (EUR) lub 3 scudo SMOM. Z kolei jednostka rozkliczeniowa jaką był złoty polski zawierająca 30 ówczesnych groszy warta więc być musi około 90-100 PLN. Wreszcie 18 złotych polskich to równowartość złotej monety - dukata czyli czerwonego złotego - a więc o wartości obecnej aż 1.600 - 1.800 zł

W sierpniu 2017 r. pan Wiktor Kotwicki odszukał Dekret Trybunału wymieniony w następującej formie w Wyroku Sądu Taksatorskiego i Eksdywizorskiego: 

... na mocy Dekretu Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego roku teraźniejszym 1783 miesiąca 7bra (= septem-bra) 19 dnia [1783-09-19] w sprawie wierzycielów zeszłego Jaśnie Wielmożnego Jegomość Pana Jerzego Sołłohuba starosty ejszyszkiego z Jej Mością Panną Józefą Sołłohubówn starościanką ejszyszką nieletnią i Jaśnie Wielmożnymi Ichmość Panami Franciszkiem Przebendowskim starostą krakowskim, generałem małopolskim, Piotrem Potockim starostą szczyrzeckim, Janem Sołłohubem brygadierem Wojsk Rosyjskichi dalszymi opiekunami oczywiście forowanego....

Oto początek tekstu Dekretu Trybunału, który zostanie wkrótce opracowany i przygotowany do publikacji wraz z Wyrokiem Sądu Taksatorskiego i Eksdywizorskiego:

Stanisław J. Plewako
aktualizacja 2018-05-08